U Siriji se lomi takozvana “osovina ranjivih”. Počevši od 2016. godine, Rusiji i Iranu, koji podržavaju režim Bašara al-Asada, bilo je potrebno više od godinu dana bombardovanja, kopnenih napada i opsade da slome pobunjeničku opoziciju na istoku najvećeg sirijskog grada Halepa.

Sada, 2024. godine, pobunjenicima je trebalo manje od četiri dana da oslobode grad i veći dio provincije Halep. Oni su također povratili teritoriju u susjednoj provinciji Idlib i spustili se u sjevernu Hamu prije nego što je Assadov režim uspostavio odbrambene linije.

Ruske snage su ostale u svojim bazama na Mediteranu. Iran i njegov libanonski saveznik Hezbolah bili su zatečeni pobunjeničkim napredovanjem. Napustili su ih, ali ne prije nego što su ubijena najmanje dva komandanta.
Assad i njegovi saveznici držali su većinu najvećih gradova, uključujući Halep i glavni grad Damask, dok su opozicione grupe koje podržava Turska kontrolirale većinu sjeverozapadne Sirije, a kurdske frakcije koje podržavaju SAD imale su autonomiju na sjeveroistoku.

Sada Assad ubrzano gubi kontrolu nad teritorijom, a njegovi ruski i iranski pomagači su preopterećeni i izolovani te nisu u poziciji da mu pomognu kao ranije.

Od početka sirijske pobune protiv dugogodišnje vladavine Assada u martu 2011. godine, Rusija i Iran su pružali političku, logističku, obavještajnu i propagandnu pomoć Assadovom režimu.

Iran je efektivno preuzeo Assadovu vojsku od septembra 2012., obučavajući desetine hiljada vojnika da popune iscrpljene snage. Hezbolah je poslao svoje borce 2013. godine da spase Assadov režim blizu granice sa Libanom. Rusija je intervenisala specijalnim snagama i iz zraka od septembra 2015. godine.

Veliki dio uspjeha Assada i njegovih saveznika leži u njihovoj sposobnosti da iscrpe međunarodnu zajednicu. Kremlj je širio ometajuće dezinformacije kako bi pokrio smrtonosne hemijske napade režima i ocrnio opozicione aktiviste i civilnu odbranu sirijskih Bijelih šljemova.

Obamina administracija, umjesto da poziva režim na odgovornost, bila je vođena za nos u besplodne rasprave o prekidu vatre. EU je bila po strani, UN su postale impotentne, a arapske vlade su gledale svoje sebične interese.

Najveći trijumf režima je možda bio prikaz pada anti-Asadovog pokreta kao izvanrednog. Istočni Halep je vraćen u decembru 2016. Provincija Daraa, prvobitno mjesto protesta, i ostatak južne Sirije podlegao je 2018. I 11-mjesečna ofanziva ponovo je okupirala provinciju Hama i dijelove Idliba prije prekida vatre, uz posredovanje Rusije i Turske, u martu 2020.

Ali taj prikaz je bio i iluzija koja je prikrivala slabost. Rusko bombardovanje i opsade sravnili su i zagušili veći dio zemlje, ali Moskva, Iran i Hezbolah još uvijek nisu imali snage da pomognu režimu da preuzme ostatak sjeverozapadne Sirije ili da ukloni Kurde na sjeveroistoku.

“Rekonstrukcija” je bila obmanjujuća oznaka u područjima koja je ponovo zauzeo režim. Dugo opterećena kleptokratijom Assadove elite, sirijska ekonomija izgubila je više od polovine svog BDP-a između 2010. i 2020. Sirijska funta, koja je 2011. bila procijenjena na 47 za američki dolar, sada je pala na 13.000 za američki dolar a nezvanično je još slabija. Međunarodne sankcije, uvedene zbog masovnog ubijanja i represije režima, i dalje su na snazi.
U međuvremenu Rusija se iscrpila ratom u Ukrajini, Iran se bori s unutrašnjim izazovima i ekonomskim pritiscima, a Hezbolah je oslabljen u sukobu s Izraelom.

Dakle, kada su pobunjenici napali, nisu bili suočeni sa hvaljenom osovinom otpora. Vidjeli su samo nestajuću sjenku Assadovog navodnog autoriteta.

Što dalje za Assada i njegove pristalice? Odgovor bi sada mogao biti na turskom predsjedniku Recepu Tayyipu Erdoganu.

Iako Turska ne stoji iza ove pobune, stanje na terenu bi moglo ići u korist Ankare. Politički i ekonomski domet Turske u sjeverozapadnoj Siriji proširio se od 2016. i uključio najveći grad u zemlji.

Ankara ima utjecaj na uslove pregovora. Može ohrabriti, pa čak i opremiti pobunjenike da vrše pritisak, ili može pozvati na zastoj i konsolidaciju u pripremi za sastanak sa Rusima i Irancima. Turski ministar vanjskih poslova Hakan Fidan već je ugostio svog iranskog kolegu.

Ali to otvara dodatna pitanja. Erdoğanov primarni neprijatelj u Siriji nije Assad, već kurdske vlasti, koje on smatra dijelom tursko-kurdske pobunjeničke grupe, Radničke partije Kurdistana.

Do sada pobunjenici koje podržava Turska nisu imali ozbiljnije sukobe sa Sirijskim demokratskim snagama (SDF) predvođenim Kurdima. SDF i kurdski zvaničnici su se navodno povukli iz oblasti u provinciji Halep.

Ali hoće li Turska to prihvatiti ili će, kao 2019. godine, nastaviti napad na sjeveroistok? Ankara je navodno započela razgovore sa Assadovim režimom o "tampon zoni" pod kontrolom Turske.

To dovodi do SAD, koje su bile suštinski podržavalac Kurda i SDF-a. Za sada, Washington će vjerovatno zadržati tu posvećenost. Ali od januara sve procjene se poništavaju jer se Donald Trump vraća u Bijelu kuću.
Nakon telefonskog razgovora s Erdoganom krajem 2018., Trump je pokušao povući sve američke trupe iz Sirije. Pentagon ga je nadmudrio, ali je još jedan razgovor s Erdoganom u oktobru 2019. dao zeleno svjetlo za tursku prekograničnu invaziju.
Osovina ranjivih se lomi, ali sirijska era neizvjesnosti se nastavlja. Građani Sirije mogu se samo nadati da sada dolazi mirnije vrijeme.