Alija Alijagić ubio je na današnji dan jugoslavenskog ministra unutrašnjih poslova

“Crvena pravda” bila je teroristička organizacija koju je u februaru 1921. godine u Zagrebu osnovala grupa mladih članova Komunističke partije Jugoslavije nezadovoljnih oportunističkom politikom tadašnjeg partijskog rukovodstva.

Na izborima za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u novembru 1920. godine komunisti su postali treća parlamentarna snaga i osvojili mjesta gradonačelnika Beograda i Zagreba. Razlozi za to bili su dvojaki: utjecaj Oktobarske revolucije u Rusiji bio je jak, a nezadovoljstvo siromaštvom veliko.

Uplašeni da se i u Kraljevini SHS ne dogodi revolucija, kralj i vlada poduzimali su energične mjere protiv komunista. Već u decembru 1920. godine donijeta je “Obznana”, akt s potpisom ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića kojim se zabranjuje svaka komunistička aktivnost s obrazloženjem da je “opasna po državu”.

Rukovodstvo KPJ sa Simom Markovićem na čelu poslije donošenja “Obznane” prihvatilo je parolu “Ne dajmo se provocirati”, čime je zakočilo svaku radikalnu akciju radničke klase protiv nasilja i zauzelo stav pasivnog iščekivanja. To je revoltiralo mnoge revolucionarno raspoložene i borbene članove KPJ, a neke od njih navelo na individualni teror.

Osnivač “Crvene pravde” bio je Rudolf Hercigonja. On je poslije “Obznane” lahko uspio pridobiti brojne skojevce za ideju terorističkih akcija. Plan je bio da se mreže s trojkama rašire preko cijele Jugoslavije, članovi bi se odrekli imovine i porodice a njima bi komandama upravljao izvršni komitet. “Crvena pravda” imala je akcioni program, a njen Izvršni komitet želio je proširiti organizaciju na ostale veće gradove poput Sarajeva, Splita i Osijeka i ondje formirati svoje grupe. Uloga izvršnog komiteta preuzeta je od ruske terorističke organizacije “Narodna volja”.

U programu je isticano kako radnička klasa, koja je donošenjem “Obznane” lišena mogućnosti za bilo kakvu legalnu akciju, ima pravo u takvoj situaciji na individualni teror kao jedino sredstvo kojim se vlada može primorati da povuče “Obznanu”. Nakon “Obznane” i zakonske zabrane komunističkog djelovanja, ova je organizacija prihvatila individualni teror kao jedino preostalo sredstvo borbe proletarijata u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. “Crvenopravdaši” bili su riješeni na radikalne metode borbe, na teror i atentate.

“Buržoazija se okomila na Partiju u nadi da će tako ugušiti glas onih koji u socijalnoj revoluciji vide jedini spas za našu zemlju, kao i za ostali svijet. Ali buržoazija se vara. Na njezin teror jugoslovenski revolucionari odgovaraju svojim crvenim terorom i osnivaju svoju revolucionarnu organizaciju, koja će oružjem prisiliti buržoaziju da povuče Obznanu, da ponovo dozvoli rad Komunističkoj partiji i ostalim organizacijama radničke klase”, pisalo je u Manifestu revolucionarne organizacije “Crvena pravda”.

Jedan od rukovodilaca “Crvene pravde” bi je Rodoljub Čolaković. On je u rodnoj Bijeljini formirao grupu koja je dobila zadatak da ubije ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića. Članovi ove grupe otišli su s tim ciljem tokom aprila u Beograd, gdje su 3. maja sačekali Draškovića ispred kafane “Kolarac”, na Pozorišnom trgu (danas Trg republike), gdje je ovaj bio na zabavi. Prilikom Draškovićevog ulaska u automobil, jedan od članova grupe mu je prišao, ali pištolj nije opalio. Poslije ovog neuspješnog atentata, grupa se vratila u Bijeljinu.

Budući da su za prvi pokušaj atentata bili optuženi zagrebački komunisti, čiju krivicu sud na kraju nije utvrdio, članovi bijeljinske grupe mogli su mirno organizirati novi atentat.

Ubrzo su iz novina saznali da je Drašković otišao na liječenje u Delnice, u Gorski kotar. U Zagrebu se potom sastaju Rodoljub Čolaković, Dimitrije Lopandić i Alija Alijagić te donose odluku da Alijagić istu večer otputuje za Delnice sa zadatkom da ubije Draškovića.

^{Milorad Drašković}

U prijepodnevnim satima 21. jula 1921. godine Alijagić je prišao klupi na kojoj je sjedio Drašković i u njega ispalio nekoliko hitaca. Jedan metak pogodio ga je u podlakticu, a drugi pravo u srce. Ostao je na mjestu mrtav. U trenutku atentata, Draškovićev tjelohranitelj odmah je pojurio za Alijagićem, što su učinila i dva lokalna žandara, koja su se nalazila u blizini. Prilikom potjere Alijagić je ranjen i uhapšen.

Odmah poslije njegovog hapšenja u Zagrebu je uhapšen i Rodoljub Čolaković, a u narednih nekoliko dana i drugi članovi organizacije učesnici u atentatu – Dimitrije Lopandić, Nikola Petrović i Steva Ivanović. Jedino je Rudolf Hercigonja uspio pobjeći u inostranstvo.

Suđenje za Draškovićevo ubistvo održano je oktobra 1921. godine u Zagrebu. Na suđenju je Alija Alijagić osuđen na smrt, a organizatori ubistva Rodoljub Čolaković, Nikola Petrović i Dimitrije Lopandić na po dvanaest godina zatvora. Steva Ivanović je kao saučesnik osuđen na dvije godine, a Nebojiša Marinković oslobođen je optužbe. Poslije ove akcije “Crvena pravda” prestala je postojati.

“Osjećam se krivim što sam ženi oteo muža, a djeci oca; osjećam se krivim što sam kao čovjek oduzeo čovjeku život, ali se ne osjećam krivim što sam kao komunista ubio ministra, progonitelja komunista. Vršio sam svoju dužnost”, odgovorio je Alija Alijagić na pitanje predsjednika suda da li se osjeća krivim. Slične odgovore dali su i ostali koji su se našli na optuženičkoj klupi.

Smrtnu kaznu nad Alijagićem 8. marta 1922. godine izvršio je državni dželat Alojz Zjafrid, koji je pogubio i neke od učesnika Sarajevskog atentata. Poslije Alijagića otišao je u penziju.

Zbog toga što je postao mjesto hodočašća za komuniste, policija 1925. godine prekopava Alijagićev grob i posmrtne ostatke prebacuje u jedno mezarje kod Bihaća.

Poslije Drugog svjetskog rata Alijagiću je u Delnicama podignut spomenik, a ulice i škole širom Jugoslavije po njemu su dobile ime. U njegovoj rodnoj Bijeljini od 1974. do 1992. godine Centar za usmjereno obrazovanje mašinske i elektrotehničke struke nosio je naziv Srednjoškolski centar “Alija Alijagić”. Također, jedna od ulica u centru ovog grada je do 1992. godine nosila njegovo ime. U Bijeljini je Alijagić imao i spomenik u gradskom parku. No, u posljednjem ratu “protjeran” je i iz rodnog grada dok njegovi saborci i drugovi iz “Crvene pravde” Dimitrije Lopandić i Rodoljub Čolaković još stoje u parku na svojim postamentima.

I jedna ulica u Beogradu nosila je ime po Aliji Alijagiću. Početkom 21. stoljeća preimenovana je u Ulicu Milorada Draškovića, istog onog kojeg je Alijagić ubio osamdeset godina ranije. Rodoljub Čolaković poslije rata bio je visoki jugoslavenski funkcioner. Umro je 1983. godine.

Iako je cilj “Crvene pravde” bio da se atentatima primora vlast da povuče “Obznanu”, ona je atentat na Milorada Draškovića uzela kao opravdanje da 2. augusta 1921. godine donese “Zakon o zašiti države” kojim je politiku KPJ ocijenila protudržavnom i zabranila njeno legalno djelovanje.

Alija Alijagić rodio se 1896. godine u Bijeljini. Svoj kratki životni vijek proživio je u burnom vremenu na prijelazu dva stoljeća, obilježenom velikim svjetskim gibanjima, nestankom slavnih carstava i rađanjem novih država i ideologija, te Prvim svjetskim ratom.

Bijeljinski Alijagići bili su poštovana, ali potpuno osiromašena begovska porodica. Alijini roditelji nisu imali novca za plaćanje njegovog školovanja, pa su ga poslali na zanat. Kada je imao 12 godina doživljava porodičnu tragediju: otac mu je ubio majku i biva osuđen na šest godina zatvora. Tako Alija ostaje bez oba roditelja i prepušten samom sebi.

Završio je za stolara i odmah je spoznao u kakvoj bijedi živi proleterijat tadašnje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. U šesnaestoj godini pristupa sindikalnom pokretu. Mobiliziran je za vrijeme Prvog svjetskog rata. Protestirao je zbog loših uvjeta za rad u vojnoj radionici u Mostaru zbog čega je dva puta hapšen. Postaje član Socijalističke radničke partije (komunista) 1919. godine, a 1921. stupa u komunističku terorističku organizaciju “Crvena pravda”.

Nakon što je Alijagić osuđen na smrt, u čitavoj Jugoslaviji povedena je velika kampanja za njegovo  pomilovanje. Angažirali su se mnogi vrhunski intelektualci, među njima i Miroslav Krleža, ali uzalud.

Posljednju noć s njim proveo je veliki hrvatski pjesnik August Cesarec, koji je tu noć i hrabro Alijino držanje kasnije opisao u listu Borba.

Iza Alije Alijagića ostala je ceduljica s četiri ispisana stiha:

“Sunce moje, drago sunce,
Divne li su zrake tvoje
Al ujutro kad osvaneš
Biće hladno srce moje…”

^{(Izvori: historija.info i preporodbn.com)}