Vlada Indonezije prošle godine zabranila je radikalni islamski pokret Front branilaca islama (Front Pembela Islam, FPI) zajedničkom ministarskom odlukom (SKB), opravdavajući zabranu s više razloga. Među razlozima koje je Vlada navela jesu nepostojanje pravne osnove za egzistiranje ovog pokreta kao udruženja građana, te da su neki od članova organizacije počinili teroristička djela i druge nasilne radnje. Lider FPI-a Habib Rizieq Shihab uhapšen je i zatvoren pod optužbom da je prekršio mjere protokola propisanog radi prevencije širenja virusa COVID-19, priredivši svadbu prilikom udaje kćerke, te prilikom  obilježavanja mevluda u čast obilježavanja rođenja poslanika Muhameda, a. s. Na oba ova događaja okupio se nedozvoljeno veliki broj ljudi.

Shihab je uhapšen nedugo nakon povratka iz Saudijske Arabije, gdje je proveo tri godine u egzilu. Zajedno sa Shihabom uhapšen je i predsjednik FPI-a Sabri Lubis. U obračunu Shihabovog pokreta sa snagama reda ubijeno je 6 pripadnika ovog radikalnog islamskog pokreta. Policija se pravdala da je koristila vatreno oružje u samoodbrani. FPI tvrdi suprotno, da je nad njihovim nenaoružanim članovima izvršen brutalni masakr od policije. Slučaj Shihaba i FPI-a zapravo ukazuje na činjenicu da se Vlada u Džakarti sve više odlučuje na oštre mjere u obračunu s islamskim pokretima koje smatra opasnim i destabilizirajućim po ustavni poredak i indonezijsku krhku demokratiju uspostavljenu potkraj proteklog stoljeća, a koja je nakon 32 godine diktature, za vrijeme koje je Indonezijom, najvećom muslimanskom zemljom na svijetu, vladao Suharto, konzervativni, prozapadni i prokapitalistički general, koji je uz podršku zapadnih sila došao na vlast nakon svrgavanja nacionalističkog predsjednika Sukarna, osnivača moderne Republike Indonezije.

JEDAN OD NAJVEĆIH MASAKRA U DVADESETOM STOLJEĆU

Sukarno je bio indonezijski nacionalist, borac protiv nizozemskog i britanskog kolonijalizma i jedan od utemeljitelja pokreta nesvrstanih zemalja, zajedno s Titom, Naserom i Nehruom. Sa stanovišta tadašnje globalne politike, tokom sedamdesetih godina, kada je tzv. hladni rat bio na vrhuncu, Washingtonu nikako nije odgovaralo da Indonezija padne pod komunističku vlast. Komunistička partija Indonezije (PKI) u to vrijeme bila je treća najbrojnija komunistička organizacija u svijetu, nakon Sovjetskog Saveza i Kine. Međutim, PKI je djelovao kao legalna parlamentarna politička organizacija, i to u okviru hibridnog Sukarnovog parlamentarizma, koji je osnivač moderne Indonezije popularno nazvao NASAKOM, podrazumijevajući pod tim hibridnu ideologiju koju je činio spoj specifičnog indonežanskog nacionalizma, komunizma i religije (agama). Iako je Sukarno bio popularan i harizmatičan lider, zapadna politika predvođena Washingtonom smatrala je njegov režim retrogradnim i opasnim po američke ciljeve u Aziji. Naprosto je bilo neprihvatljivo za Amerikance prepustiti Indoneziju samoj sebi i time riskirati da komunisti eventualno preuzmu vlast u Indoneziji. S obzirom na američku vojnu intervenciju i rat u Vijetnamu, bilo bi nemoguće održati tako dugo svoje prisustvo u regiji sjevernije od Indonezije, u Indokini, ako bi kojim slučajem vlast u Džakarti pala u ruke komunista. Upravo rukovođeni tom logikom hladnoratovskih interesa, čiji je cilj bio sprečavanje utjecaja Sovjetskog Saveza, ali i Kine u regiji jugoistočne Azije, orkestriran je tzv. preventivni puč od određenog broja generala u vojsci koji su tvrdili da su reagirali preventivno kako bi preduprijedili navodnu pripremu državnog udara koju su pripremali komunisti. Nakon preuzimanja vlasti, Sukarno je stavljen u kućni pritvor, a nova proamerička vlada pod kontrolom Suharta preuzela je kontrolu nad Indonezijom i otvorila je za zapadni kapitalizam.

Stoga je ovaj period 1965/66. u Indoneziji obilježio veliki masakr koji su izvršili pripadnici vojske koristeći u svojim obračunima s komunistima, ali i svima onima koji su na bilo koji način gajili ili propagirali ili pak bili osumnjičeni da su širili ideju socijalizma, jednakosti ili pak komunističke ideje. Neke od grupa koje su počinile najveće masakre bile su konzervativne muslimanske grupe, među kojim su se najviše isticali pripadnici “Ansora”, muslimanske omladinske organizacije koja je nastala u okviru pokreta “Nahdlatul Ulama”, najveće muslimanske organizacije u Indoneziji. Tačan broj ubijenih u ovom prevratu nikad nije precizno dokumentiran, ali se vjeruje da je tada širom Indonezije ubijeno i masakrirano između pola miliona, pa čak i do million ljudi. Više od tri decenije ovaj događaj nije se smio komentirati i ne samo da je bio tabu-tema već su oni koji su se usudili da ga problematiziraju bili oštro kažnjavani. Oficijelna verzija je bila da je grupa patriotskih oficira preduprijedila komuniste u nakani da nasilno preuzmu vlast u Indoneziji. Većina historičara i eksperata za Indoneziju, pak, ne slaže se s ovom zvaničnom verzijom, tvrdeći da je počinjen jedan od najvećih masakra u dvadesetom stoljeću, ravan onom u Ruandi. Međutim, niko od počinilaca ovog zločina nije kažnjen.

Upravo ovaj masakr u Indoneziji ide u prilog tezi Normana Naimarka, jednog od najpoznatijih historičara genocida, koji u svojoj studiji objavljenoj 2017. navodi kako je definicija genocida koju je postavio Rafel Lemkin nakon Drugog svjetskog rata ipak nepotpuna i ograničena. Po Lemkinovoj definiciji, koju su prihvatile Ujedinjene nacije, genocidom se smatra uništenje ili pokušaj uništenja jedne grupe ljudi zbog njihove drukčije nacionalne, rasne, vjerske ili etničke pripadnosti. Lemkin nije uspio uvjeriti tadašnje velike sile koje su osnovale UN da prihvate širu definiciju, koja bi također uključila i uništenje grupa zbog njihove političke orijentacije, pripadnosti ili uvjerenja. U tom slučaju, masakr u Indoneziji mogao bi se svrstati u genocid, kao i Staljinovi zločini nad neistomišljenicima koji su bili bazirani ne samo na osnovu etničke ili vjerske već i političkih razlika. Poznato je da je u gulazima ubijeno ili od gladi i iznemoglosti nestalo nekoliko miliona ljudi, a broj žrtava za vrijeme izgradnje tzv. Puta kostiju na istoku Rusije, poznat kao Kolinska trasa, umrlo je do pola miliona ljudi, a njihove su kosti ugrađene u cestu koju su gradili.

ISLAMSKE GRUPE PODLOŽNE RAZLIČITIM MANIPULACIJAMA

Kada je riječ o Indoneziji, koja iz dana u dan postaje sve represivnija prema islamistima koje smatra prijetnjom političkom ustrojstvu Indonezije, mnogi Indonežani podržavaju ovakvu vladinu politiku, pa čak i oni koji se smatraju progresivnim pluralistima i demokratima. Ipak, ovakav odnos vlasti mogao bi dugoročno izazvati ozbiljno nezadovoljstvo i revolt u širim slojevima stanovništva, koje u novije vrijeme postaje sve više privrženo islamu, i to ne samo kao religiji već kao kompletnom sistemu života, i zagovaraju veće prisustvo i primjenu islama u javnom domenu i društvu u širem smislu. Za sada, najveće represalije Vlade usmjerene su protiv pripadnika pokreta 212, koji predvodi Habib Rizieq. Radi se, zapravo, o pokretu koji je također poznat kao “Aksi Bela Islam”, Pokret za odbranu islama, koji je osnovan u februaru 2016, a koji je uspio mobilizirati više stotina hiljada ljudi koji su izašli na ulice Džakarte kako bi prosvjedovali protiv tadašnjeg kršćanskog guvernera Džakarte Basukija Tjahaje Purname (poznat kao Ahok), kojeg su optužili za blasfemiju. Jedna od vodećih organizacija u okviru ovog pokreta bio je upravo FPI, koji se smatra konzervativnom tradicionalističkom organizacijom, kao i niz drugih selefistički orijentiranih islamskih grupa, među kojim je visoko figuriralo Indonezijsko vijeće mladih intelektualaca i uleme (MIUMI, Majelis Intelektual dan Ulama Muda Indonesia), zatim “Hizbut Tahrir Indonesia” (HTI), Forum islamskog društva (Forum Umat Islam, FUI), te brojne manje islamske grupe poput studijskih udruženja (majelis taklim).

Interesantno je ovdje napomenuti koliko su i islamske grupe u Indoneziji podložne različitim manipulacijama i instrumentalizaciji od moćnih političkih aktera. Analitičari smatraju da je jedan od razloga pada popularnosti ove koalicije islamskih organizacija i pokreta zapravo gubljenje glavnog patrona u redovima politike, generala Prabowoa Subiantoa, koji je pomenute islamske grupe koristio kao mobilizacijski mehanizam za svoju predsjedničku kampanju kada je stao na crtu aktuelnom predsjedniku Jokou Widodou. Prabowo je kasnije u pregovorima za vlast prihvatio poziciju ministra odbrane u Vladi Indonezije, čime je vješto kooptiran u Widodou administraciju, a islamska koalicija je time izgubila snažnu političku podršku. Ipak, ima i onih koji smatraju da je Prabowo (inače zet bivšeg indonezijskog diktatora Suharta) ustvari postigao svoj cilj, iskoristivši mehanizam najradikalnijih islamskih grupa selefističke provenijencije kako bi dobio dio vlasti, a njegovim imenovanjem za ministra odbrane islamski radikalni pokreti i elementi su dobili čvrsto uporište u jednom od najznačajnijih i najmoćnijih sektora države Indonezije.
Habib Rizieq ključna je ličnost pomenutog pokreta od samog početka. Njegov povratak iz Saudijske Arabije trebao je mobilizirati FPI, ali ga je u tom spriječila pandemija virusa korona, a aktivnosti pokreta morale su se prilagoditi online diskusijama. Neki od istaknutijih članova pomenutog islamskog saveza jesu Bachtiar Nasir, vođa selefističkog pokreta “Jedinstvo”, Zaitun Rasmin, lider “Hizbut Tahrira” u Indoneziji, kao i neki političari. Ovaj pokret poziva na moralnu revoluciju (revolusi akhlaq), što ustvari podrazumijeva indirektan poziv na obračun s establišmentom Jokoa Widodoa, koji svi pomenuti islamisti smatraju ne samo nepravednom vlašću već i despotom. Radikalni islamisti drže da se islamisti moraju Vladi suprotstaviti moralnom revolucijom kako bi izvršili korekcije u nekoliko važnih domena: mijenjati sekulariziranu vlast koja je vjeru marginalizirala, spriječiti dalju kriminalizaciju uleme i drugih opozicionara trenutnoj vlasti, spriječiti pružanje zaštite onima koji vrijeđaju islam i čine blasfemiju, zaustaviti primjenu omnibus zakona i stati ukraj ekonomskoj oligarhiji koja upravlja svim resursima države. Pokret je praktično na poziciji reforme koja podrazumijeva šerijatizaciju Indonezije kao unitarne islamske države. Pripadnici pokreta zagovaraju princip po kojem ajeti iz Kur'ana moraju biti iznad članova Ustava zemlje (ayat suci di atas ayat konstitusi), ali i druga pitanja koja podrazumijevaju uspostavu supremacije islama u Indoneziji. Stoga, smatraju neki analitičari islama i politike u Indoneziji, najnovije represalije Vlade u Džakarti prema radikalnijim islamskim pokretima, među kojima ima i selefista, ali i tradicionalista, a posebno hapšenje i zatvaranje Rizieqa Shihaba, lidera FPI-a, mogao bi još više radikalizirati islam u Indoneziji koji slovi kao jedan od najtolerantnijih u islamskom svijetu, s obzirom na historijsko prožimanje vjerskih i kulturnih tradicija tokom proteklih stoljeća u Indoneziji i malajskom arhipelagu koji se u specijalističkoj literaturi ovog podneblja naziva Nusantara. 

PRIJETNJA ZA DRŽAVNI POREDAK I NENASILNE ISLAMSKE GRUPE

Jedan od najvećih eksperata za studije islamskih pokreta u Indoneziji Greg Fealy s Australijskog nacionalnog univerziteta u Canberri u jednom od svojih novijih radova sugerira da “sustavna kampanja represije protiv islamista” od administracije predsjednika Jokoa Widodoa (Jokowi), posebno prema onim kategorijama koje su označene kao “ekstremisti” i “radikali” možda pozdravljaju zapadni partneri Indonezije poput Australije. Ipak, bez obzira na to, Fealy osporava kategorizaciju  Vlade Indonezije kada se radi o muslimanskim grupama koje se smatraju ekstremistima ili radikalima. Ovaj akademik drži da na meti Vlade nisu samo pristalice militantnih i terorističkih grupa već također i oni muslimani koji se zalažu za uspostavu islamskog zakona i vrijednosti u Indoneziji i na svim njenim teritorijima. U naučnoj se literaturi ova druga kategorija obično označava islamskim fundamentalistima. Međutim, prema politici Jokowijeve vlade, i one islamske fundamentalističke grupe koje ne zagovaraju nasilje također su opisane kao antidržavne, s obzirom na to da su njihovo učenje i agitacija usmjereni protiv ideologije Pancasila (zvanične ideologije države koja podrazumijeva zaštitu pet principa i protiv principa NKRI-a, Negara Kesatuan Republik Indonesia, jedinstvene države Republike Indonezije), te su, zbog ovog vladinog stava, islamske grupe koje su na zapadu dozvoljene, iako su radikalne, jer ne zagovaraju nasilje, poput “Hizbut Tahrira Indonezije” (HTI), u ovoj zemlji zabranjene.

Zanimljivo je da jedan australijski akademik ima kritičniji stav prema politici Vlade glede islamskih pokreta od nekih poznatih akademskih stručnjaka i javnih intelektualaca u Indoneziji kao što je Azumardi Azra, koji odbacuje Fealyevu zabrinutost, smatrajući da ovaj akademik iz Canberre ne shvata trenutnu situaciju i kompleksnost islamskog diskursa u Indoneziji, naglasivši da predsjednik države Jokowi nije antiislamski opredijeljen jer je u svoju Vladu uključio zvaničnike islamskih grupacija. Treba razumjeti poziciju kritičara vladine politike prema islamskim pokretima jer su zabrinuti zbog činjenice da Vlada ugnjetava i one koji se političkim sredstvima zalažu za veću islamizaciju Indonezije, bez korištenja prisilnih metoda prema drugima da slijede njihovu ideologiju bez upotrebe nasilja. Ova pitanja profesor Fealy pokrenuo je na konferenciji u okviru projekta Indonezija na ANU u Canberri. Kritika zvanične ideologije Pancasila u Indoneziji nedozvoljena je čak i ako ona ne poziva na nasilje.

Pored radikalnih grupa koje koriste islam kao svoju platformu, a koje su prilično marginalne u odnosu na mainstream, postoje i nosioci tumačenja islama koji koriste miroljubivi pristup, ali se ipak zalažu za uspostavu islamske države u Indoneziji i uvođenje šerijatskog zakona, ali pritom osuđuju svaku upotrebu nasilja. Činjenica da ne koriste nasilne metode ih diferencira od ekstremnih grupa u okviru šarolikog islamskog diskursa u Indoneziji. Međutim, Vlada ih smatra prijetnjom za državni poredak jer odbacuju principe na kojim je utemeljena republika, što je u određenom smislu nedemokratski čin. Profesor Fealy je politiku Vlade prema islamskim pokretima označio “represivnim pluralizmom”, jer takva politika se sve više poseže za represivnim mehanizmima, oslanjajući se na sigurnosne snage i vojsku, pri čemu svako ko iole naginje tumačenjima islama koja se u širem smislu mogu protumačiti suspektnim postaje ne samo marginaliziran već i kriminalizirani, dok se favoriziraju velike islamske grupacije s mainstreama poput “Nahdlatul Uleme” (NU).

Karakteristično je da male grupe islamista u Indoneziji koje nikad ranije nisu bile okupljene u savez kakav je “Alijansa 212”, učestalo vode bitku za transformaciju Indonezije iz sekularne u islamsku državu, smatrajući se braniocima islama. Ovdje se radi o diskursu iza kojeg stoji snažan organizacioni i mobilizacijski kapacitet pokreta koji Max Jurgensmazer simbolično naziva “kosmičkim ratom”, podrazumijevajući pod tim borbu radikalnih islamista za prostor u društvu spram vlade koja sa stanovišta ovih islamista marginalizira muslimane. Bolji poznavaoci islama u Indoneziji vjeruju da će represivne mjere koje Vlada trenutno koristi u obračunu s radikalnim islamskim grupama imati kratkoročan uspjeh, ali se boje da bi ovako represivan i strog pristup dugoročno mogao dodatno radikalizirati diskurs islama u ovoj najvećoj muslimanskoj državi na svijetu, koja je istovremeno i demokratska zemlja, te bi se politika Vlade na kraju mogla pokazati kontraproduktivnom jer bi mogla ojačati islamiste i njihovo opredjeljenje za upotrebom još radikalnijeg pristupa, što bi Indoneziju moglo učiniti buretom baruta u budućnosti jer prijeti da ideološki dodatno komplicira ovu veliku muslimansku zemlju na jugoistoku Azije. Neki analitičari predviđaju da bi se to moglo negativno odraziti po Vladu na predsjedničkim izborima planiranim za 2024, jer će neminovno poslužiti kao dodatni mobilizacijski mehanizam za radikalne islamiste u njihovom kosmičkom ratu za mjesto u indonezijskom društvu i političkoj areni. Postoji opravdana zabrinutost zbog potencijalne radikalizacije muslimana u Indoneziji, posebno nakon ponovnog preuzimanja vlasti u Kabulu od afganistanskih talibana, što predstavlja dodatno ohrabrenje radikalnijim islamistima u Indoneziji da bi se njihova borba na kraju mogla isplatiti. Naime, tokom pedesetih godina proteklog stoljeća u postkolonijalnoj Indoneziji kraće vrijeme je postojao pokret za uspostavu islamske države poznat kao Darul-islam. Pokret je nastao u Zapadnoj Jawi, a kontrolirao je veći dio ruralnog područja poznat kao Tantara Islam na otoku Južni Sulawesi. Neki od današnjih radikalnih islamista u Indoneziji gaje nadu da će se njihova borba isplatiti i da će uspjeti u svojim namjerama.