Kristalna noć (Kristallnacht), poznata i po nazivu Reichskristallnacht (Carska kristalna noć), te nazivu Pogromnacht (Noć pogroma), predstavlja veliki pogrom koji se desio širom Njemačke u noći 9. novembra 1938. godine. Pogrom je bio usmjeren protiv jevrejskih građana širom zemlje i za mnoge posmatrače bio je prva naznaka onoga što danas nazivamo Holokaustom.

Ime ovog događaja donekle je kontroverzno. Nazivan je imenom Kristallnacht (Kristalna noć) zbog polomljenih izloga prodavnica čiji su vlasnici uglavnom bili Jevreji. Postoje dva objašnjenja za ovaj termin.

Dr. Valter H. Pele, historičar specijaliziran za modernu Njemačku, tvrdio je da direktan prijevod nije prihvatljiv jer je njegova originalna namjera bila da cinično propagira nasilje kao nešto metaforički “sjajno i blistavo” za Njemačku. U terminu Carska kristalna noć (Reichskristallnacht) prefiks Reichs je prisvojni pridjev imenice Rajh, što znači carstvo. Obje forme ove riječi široko su korištene u njemačkoj vladinoj propagandi tokom nacističkog perioda i u ovom slučaju bi se istaklo kako je riječ o važnom za cijelu naciju, a ne samo o skupu lokalnih događaja, čiji se značaj ograničava na te zajednice.

Mnogo vjerovatnije, ali zaboravljeno porijeklo riječi Kristallnacht nije u njemačkoj propagandi, nego u razgovorima običnih ljudi, pogotovo u Berlinu. Svjesni činjenice da su počinjeni mnogo ozbiljniji zločini od razbijanja izloga, ljudi su skovali ovaj naziv jer su se bojali represija nacističkog državnog aparata ako bi stvari nazvali pravim imenom. Mnogim ljudima bilo je jasno da pogromi nisu baš bili izljevi “spontanog gnjeva njemačkog naroda”, kao što je nacistička propaganda to pokušala prikazati, već državno organiziran i izvršen čin terora.

Ovo objašnjava prefiks Reichs (carski), koji su ljudi koristili i u drugim kontekstima da ismiju i kritikuju aspekte nacističke diktature. Značenje (Reichs-)Kristallnacht kao termina koji kritikuje i optužuje nacističko rukovodstvo uveliko je zaboravljeno. Danas se u Njemačkoj uglavnom koristi izraz Pogromnacht (Noć pogroma) što oslikava mišljenje da je Kristallnacht (Kristalna noć) isuviše blag naziv.

Tokom 1930-ih mnogi Jevreji poljskog porijekla živjeli su u Njemačkoj. Njih je 17.000 bez upozorenja okupljeno i usred noći deportirano u Poljsku 28. oktobra 1938. godine. Mnogi među njima bili su u Njemačkoj veći dio svog života, a neki su čak bili i odlikovani njemački veterani iz Prvog svjetskog rata. Poljska vlada odbila ih je primiti, zbog čega su se oni vukli između njemačkih i poljskih graničnih ispostava tokom hladnih dana i noći dok njemačke vlasti nisu konačno uvjerile poljsku vladu da im odobri ulaz.

Herschel Grynszpan, jevrejski Nijemac koji je pobjegao u Francusku, primio je pismo od svoje porodice u kojem su opisani svi užasni uslovi koje su oni iskusili tokom ove deportacije. U ponedjeljak 7. novembra, on je upucao sekretara njemačke ambasade u Parizu Ernsta vom Ratha. Dva dana poslije Rath je preminuo u bolnici, a to je nacistima dalo povod da organizuju pogrom.

Ubistvo vom Ratha poslužilo je kao izgovor da se pokrene divljanje protiv jevrejskog stanovništva širom Njemačke. Planirano je da napad izgleda kao spontani čin, ali ga je ustvari organizovala njemačka vlada. Ovo znači da je s organizacijom bilo saglasno rukovodstvo NSDAP-a (nacističke partije), i da se kao u čestim slučajevima vlada oslanjala na partijsku organizaciju kao dodatak zvaničnim vladinim linijama autoriteta.

Te noći oštećeno je i u mnogim slučajevima uništeno 1.574 sinagoga (skoro sve koje su postojale u Njemačkoj), mnoga jevrejska groblja, više od 7.000 jevrejskih radnji, i 29 velikih trgovina. Više od 20.000 Jevreja uhapšeno je i odvedeno u koncentracione logore; nekolicina je prebijena na smrt. Broj ubijenih Jevreja nije sa sigurnošću utvrđen, ali se procjenjuje da ih je bilo između 36 i 200 tokom ta dana nemira. Najčešće se govori o 91 ubijenom. Prirodu nasilja oslikava i činjenica da su neki Nijemci, koji nisu bili Jevreji, ubijeni samo zato što je neko smatrao da “izgledaju kao Jevreji”.

Kristalna noć uzrokovala je bijes širom svijeta. Diskreditirala je pronacističke pokrete u Evropi i Sjevernoj Americi, i s vremenom dovela do njihovog opadanja. Mnoge novine osudile su ovaj zločin, a neki su ga poredili s ubilačkim pogromima u carskoj Rusiji tokom 1880-ih. Sjedinjene Američke Države povukle su svog ambasadora (ali nisu prekinuli diplomatske odnose) dok su druge vlade prekinule diplomatske odnose s Njemačkom u znak protesta.

Progon i ekonomska šteta učinjena njemačkim Jevrejima nije stala s ovim zločinom. Bili su takođe primorani da plate kolektivnu kaznu od jedne milijarde maraka nacističkoj vladi. Ovo predstavlja formu kolektivnog kažnjavanja, koje je Ženevskim konvencijama kasnije zabranjeno.

Kad je najavljivao nasilnu naplatu, jedan od najviših nacističkih zvaničnika Hermann Göring, koji se još ranije zalagao za mjere protiv Jevreja, omaškom je opisao teške uslove kojima su bili izloženi Jevreji nakon Kristalne noći. “Njemačko će jevrejstvo kao kaznu za njihove gnusne zločine morati dati doprinos od jedne milijarde maraka. Svinja neće počiniti novo ubistvo. Uzgred, moram primijetiti da ne bih volio biti Jevrej u Njemačkoj.”

Ova noć uvela je novu fazu u antisemitskim aktivnostima nacističke partije i državnih aparata, vodeći do deportacija i, konačno, do istrijebljenja većine Jevreja koji su živjeli u Njemačkoj. Mada je u to vrijeme malo ljudi to znalo, pogrom Kristalne noći bio je prvi korak u sistematskom progonu i masovnim ubistvima Jevreja širom Evrope u onome što će postati poznato kao Holokaust.

(Izvor: jews.ba)