Ovih je dana na Fakultetu političkih nauka u Sarajevu održana promocija prevoda knjige turskog autora Ahmeta. T. Kurua „Islam, autoritarizam i nerazvijenost“. U tome ne bi bilo ničega spornog da Kuru i njegova knjiga nisu u suštini dio istog trenda „otvaranja muslimanskih umova“, kao i notorni Mustafa Akyol i njegova djela te da promociji Kuruove knjige nisu učestvovali i iste osobe koje su promovirale i Akyolova djela, neki od njih i uposlenici IZBiH.
PROBLEMATIČNA ULEMA
Mada Kurovo djelo zaslužuje temeljitu i kompletnu recenziju, dovoljan je i kratak osvrt da bi se potvrdilo da je u pitanju parafraziranje jedne iste teze koju zagovara i Akyol. A ona glasi da muslimani današnjice moraju nanovo renitepretirati i u skladu s modernim vremenima tumačiti svoju vjeru ukoliko žele da pobjegnu iz perpetualne zaostalosti za ostatkom svijeta. Slično kao i Akyol, i Kuru krivce za navodni zalazak zlatnog muslimanskog doba, gubitak bilo kakvog civilizacijskog dinamizma te pad u intelektualni torpor pronalazi u određenom historijskom periodu kada je navodno došlo do kidnapovanja, a zatim i monopolizacije intelektualnih procesa. I dok su za Akyola odgovorni pojedinačni učenjaci ili neki rodonačelnici mezheba, za Kurua se ponajprije glavni krivac nalazi u „nesvetoj“ alijansi između uleme i vladara, tačnije između uleme i vojne aristokratije do koje je došlo u jednom trenutku muslimanske historije.
Kuru smatra da je ovaj savez uleme i vladara doveo do gušenja ili odumiranja muslimanske buržoazije, naročito trgovačke, kao alternativne društvene klase koja je mogla učenjacima ponuditi finansijsku neovisnost od vladara i njihovih interesa, a što je posljedično dovelo i do pojave autoritativnih antiintelektualnih sklonosti u muslimanskim društvima. Takav je savez, prema Kuruu, muslimanski um učinilo sklerotičnim te ga zaustavio u reinterpretaciji i novim pronalascima, a time i u bilo kakvom civilizacijskom napretku.
Kuru ustvari podiže optužnicu protiv navodno zamrznutih i okoštalih hijerarhija i autoriteta koje on prepoznaje u tradicionalnoj ulemi, sufijskim šejhovima, ali posljedično, i ponešto ironično, čak i u modernim sekularnim i autokratskim etatistima koje Kuru smatra sljednicima svojih tradicionalističkih muslimanskih prethodnika. Kuru tvrdi da su taj savez uleme i vladara, kao i sistematizacija i kodifikacija vjerskih znanja kroz institucije osnovane od vlasti proizveli teške civilizacijske posljedice po muslimanski svijet jer su potakli autoritativne sklonosti te zaustavile kreativnost i razvitak ne samo na polju teologije već čak i ekonomije, konkretno trgovine kao djelatnosti koja podrazumijeva razmjenu roba i ideja.
NEMODERNI MODERNIZAM
No Kurova teza u suštini je stari i odbačeni argument tipičan za moderniste sa sredine 20. i njihove reformatorske prethodnike iz 19. vijeka, kada je muslimanski svijet prolazio egzistencijalnu i civilizacijsku krizu prouzrokovan osvajačkim zamahom evropskog kolonijalizma. U vremenima kada su muslimanska društva jedno za drugim padala u kolonijalni položaj, nemoćna da se odupru evropskoj imperijalističkoj mašineriji, koju su pratili podjednako efikasni upravni, kulturni i intelektualni kolonijalni mehanizmi, neki od muslimanskih mislioca uzrok su slabosti pronalazili u vlastitom nasljeđu dok su rješenje tražili u emulaciji onih koji su ih podjarmili.
Otuda i neobična sličnost takvih argumenata s onime što je obilježavalo svojevremeni evropski protestantizam, reformaciju, ali i prosvjetiteljstvo. Kuruove teze neprijatno nalikuju na svojevremene protestantske optužbe protiv Katoličke crkve, papinskih autoriteta, svećenstva, monaških zajednica, crkvenih redova i uopšte monopola crkve na tumačenja vjere i njenih propisa. Očito je da se posve nerazborito pokušava model razvoja jedne partikularne civilizacije preslikati na drugu potpuno ignorišući varijable vremena i prostora. Napomenimo i da je ovakav intelektualni primitivizam već izazvao teške i dugotrajne posljedice jer su se nakon dekolonizacije čitava društva, kulture i narodi pokušavali „modernizirati i reformirati“, tačnije ugurati u njima neprikladne kalufe u namjeri da se za nekoliko decenije „izjednače“ ili, još gore, „dovedu na isti stepen“ s narodima s druge strane planete ili iz druge epohe.
No ako je ovaj argument „napretka kroz emulaciju“ mogao zvučati iole ubjedljivo u trenutku kada „sunce nije zalazilo“ nad globalnim carstvima evropskih kolonizatora, danas je on posve obesmišljen. I to iz jednog vrlo jednostavnog razloga. Muslimani danas odbijaju „renesansu i emancipaciju“ po takvom modelu jer mogu svojim očima posvjedočiti njegov krajnji stadij. Model radikalnog „razdvajanja crkve i država“ na Zapadu je porodio potpunu marginalizaciju religije prvo u javnom i društvenom, a zatim i privatnom životu pojedinca te muslimani odlično mogu da vide da današnji Zapad više nije kršćansko već krajnje materijalističko i ateističko društvo. Muslimanima ne treba reforma čiji je zadnji stepen deislamizacija. Ironično, ovu činjenicu primjećuje i sam Kuru kada u fusnoti objašnjava zašto za period nakon reformacije i prosvjetiteljstva koristi termin „Zapadni Evropljani“, umjesto „zapadni kršćani“ ili „Katolici“ i sam svjestan promjene koja je nastala zamjenom religijskog sekularnim identitetom.
REDUKCIONIZMOM DO NESTANKA
Interesantno, Kuru, baš kao i Akyol, ima i neočekivane saveznike među nekim muslimanima. Razlozi su sasvim prozaični. Naime, Kuru ne baš suptilno sugeriše da je došlo do svojevrsne „perzijanizacije“ muslimanskog nasljeđa, tačnije da je ono što se danas smatra muslimanskom baštinom ustvari u dobroj mjeri inficirano nasljeđem predislamske perzijske civilizacije čija su shvatanja nekako „zagadila“ arapske osvajače i čistu poruku koja je stigla s njima. Upravo to objašnjava zašto modernist poput Kurua ima na prvi pogled iznenađujuću podršku određenih nazadnih vehabijskih krugova koji očito sebe vide, ma koliko to suludo zvučalo, u poziciji u kojoj su bili svojevremeni protestanti naspram tradicionalnih katolika, kao racionalne puritance naspram tradicionalista opterećenih vijekovnim naslagama ezoteričnih i stranih „novotarija“. Implikacije su zanimljive jer zagovornicima takvog stava historija ne ide naruku kada je očito da su protestantski dijelovi Zapada, puni forme, ali prazni sadržajem, upravo oni koji su pretrpjeli prvu i najtemeljitiju sekularizaciju, a zatim i ateizaciju.
Na kraju recimo da Kuru, kao i Akyol, pokazuje znake potpune intelektualne vesternizacije jer daje civilizacijsku prednost zapadnom viđenju ljudskih prava, međunarodnih, ali i međuljudskih odnosa nad onim koji baštine muslimani. Baš poput Akyola, i Kuru smatra da muslimani današnjice u dobroj mjeri razumiju i praktikuju svoju vjeru, njene propise, ali i svijet oko sebe na osnovu tumačenja ne toliko originalnih tekstova i predaja koliko interpretacija pojedinih učenjaka iz perioda srednjeg vijeka koji su opet svoja tumačenja davali u skladu s okolnostima i vrijednostima vremena u kojem su živjeli. Tom logikom, baš kako su ti učenjaci tumačili vjerske propise iz perspektive vlastitog vremena i njegovih vrijednosti, tako i današnji muslimani trebaju i moraju da se prilagode dominantnim vrijednostima i okolnostima svoga vremena.
Mislimo da nije potrebno ni spominjati da takvo rezonovanje, bili toga svjesni ili ne oni koji ga koriste, ima ne samo klimavo utemeljenje u historijskim činjenicama već u konačnici vodi i ka potpunoj relativizaciji onoga što jeste bezvremenska Poruka čovječanstvu te da bi u slučaju njegovog prihvatanja muslimani imali sudbinu današnjih kršćana. Da nas dragi Allah, dž. š., sačuva od toga.
