Izvoz jeftinih sirijskih fosfata u Evropu procvjetao je posljednjih godina. Evropa ima malo vlastitih rezervi fosfata, a evropski su se farmeri već borili da priušte fosfatna đubriva prije nego što je rat u Ukrajini doveo do još većeg rasta cijena. 

Ali ova tajna trgovina ima svoju cijenu. Izvoz fosfata pruža ekonomski spas za represivnu vladu Bašara al-Asada i usmjerava evropska sredstva ka ključnom partneru Sirije u trgovini fosfatima: ruskom milijarderu Genadiju Timčenku, bliskom prijatelju ruskog predsjednika Vladimira Putina. 

Dok sankcije Evropske unije Siriji ne zabranjuju izričito uvoz fosfata, one zabranjuju poslove sa sirijskim ministrom nafte i mineralnih resursa, koji je zadužen za fosfate. Evropske kompanije također riskiraju da naiđu na globalni domet američkih sankcija sirijskoj vladi. U međuvremenu, Timčenko je bio jedan od prvih oligarha koji su se našli pod sankcijama Ujedinjenog Kraljevstva i Evropske unije nakon ruske invazije na Ukrajinu u februaru. 

Dakle, evropske kompanije plaćaju zamršenu mrežu fiktivnih kompanija i posrednika da kupuju sirijske fosfate, koji se potajno isporučuju na plovilima kao što je Sea Navigator. 

Analiza desetina takvih putovanja korištenjem podataka o praćenju brodova otkriva uzorak brodova koji su prevozili fosfate iz Sirije koji nestaju iz AIS sistema Međunarodne pomorske organizacije za praćenje kada krenu prema Siriji i ponovno se pojavljuju na putu za Evropu sedmicu ili dvije poslije. 

Timčenkovi zaposleni su također stvorili lažne kompanije u Siriji za slanje fosfata u Evropu. 

"Trgovina sirijskim fosfatima pokazuje zašto sistem sankcija Evropske unije ne služi svrsi - izbjegavanje sankcija funkcionira, čak nije ni tako teško", rekao je Ibrahim Olabi, sirijski pravni stručnjak koji prati izbjegavanje sankcija. “Rusija je naučila kako to učiniti u Siriji i sada može iskoristiti to iskustvo da izbjegne sankcije zbog rata u Ukrajini.” 

Istraga koju su proveli Projekt za izvještavanje o organiziranom kriminalu i korupciji (OCCRP), Lighthouse Reports i Sirijsko istraživačko novinarstvo za odgovorno novinarstvo (SIRAJ), u partnerstvu s novinarima iz sedam zemalja, pratila je pošiljke fosfata iz pustinjskih rudnika u Siriji do evropskih tvornica gnojiva, koristeći analizu otvorenog koda i finansijske dokumente i podatke o trgovini iz desetina zemalja. 

Službeni trgovinski zapisi pokazuju da su Španija, Poljska, Italija i Bugarska nedavno počele uvoziti sirijske fosfate. Srbija i Ukrajina, koje također primjenjuju sankcije Evropske unije prema Siriji, u okviru svojih sporazuma s Evropskom unijom, također su veliki kupci. 

Na pitanje o uvozu, kompanije i vladine agencije odgovorile su da nisu prekršile sankcije jer sirijski fosfati nisu izričito zabranjeni i ne rade direktno s osobama pod sankcijama. 

“Možda ste pravno u pravu. Ali finansirate sankcionirani režim koji krši ljudska prava i sankcioniranog ruskog oligarha”, rekla je Irene Kenyon, bivša obavještajna službenica američkog Trezora. 

U pustinji koja okružuje Palmiru, drevni grad koji su vandalizirali vojnici Islamske države, radnici dovezeni autobusima iz obližnjih gradova kopaju fosfatne stijene iz sirijskih prašnjavih rudnika. Nekoliko Sirijaca još živi u selima raštrkanim kroz ovu sušnu regiju, gdje spavajuće ćelije Islamske države nastavljaju s periodičnim napadima. Ruski i sirijski privatni zaštitari čuvaju rudnike fosfata i konvoje do obale. 

Fosfati su neophodni za usjeve i stočnu hranu, a evropska poljoprivreda ovisi o globalnoj industriji fosfata u vrijednosti od približno 55 milijardi dolara. Sirija je bila jedan od najvećih svjetskih izvoznika fosfata prije nego što je rat zahvatio zemlju 2011. godine, a industrija se raspala kada je ISIL zauzeo područje oko rudnika 2015. godine. 

Rusija je te godine poslala snage u Siriju i na kraju pomogla Asadu da povrati veći dio zemlje. Vlada je uzvratila uslugu predajući izdašne ugovore ruskim kompanijama u nekim od najprofitabilnijih sektora u zemljama. 

Sirijska državna Generalna kompanija za fosfate i rudnike (Gecopham), u vlasništvu ministarstva nafte i mineralnih resursa, predala je 2018. godine  kontrolu nad najvećim rudnicima fosfata u Siriji ruskoj kompaniji “Stroytransgaz”.

"Strojtransgaz" je u vlasništvu Timčenka, jednog od najbogatijih ljudi u Rusiji. Timčenko i Putin su prijatelji barem od ranih 1990-ih, kada je oligarh bio trgovac naftom iz Sankt Peterburga. Timčenko negira optužbe da je on jedan od frontova Putinovog ličnog bogatstva, rekavši da su njih dvojica samo džudo partneri. 

SAD su uvele sankcije “Strojtransgazu” 2014. godine nakon što je Rusija anektirala Krim, pa se Timčenko ogradio od poslovanja svoje kompanije u Siriji, koje datiraju iz ranih 2000-ih. 

Godine 2016. viši zaposlenici Stroytransgaza preuzeli su opskurnu rusku logističku kompaniju i preimenovali je u “Stroytransgaz (STG) Logistic”. Na papiru, “STG Logistic” u vlasništvu je kompanije sa sjedištem u Moskvi koja upravlja poslovima za anonimne klijente. On upravlja izvozom fosfata za sirijsku vladu u zamjenu za 70 posto prihoda. 

Timčenkova kompanija je 2018. godine prodala podružnicu, “Stroytransgaz (STG) Engineering”, dvjema moskovskim fiktivnim kompanijama. Ubrzo nakon toga, kompanija je dobila ugovore za upravljanje izvoznom lukom u Tartousu i sirijskim državnim tvornicama gnojiva, dajući kompanijama koje koriste ime “Stroytransgaz” kontrolu nad cijelim lancem opskrbe fosfatima u Siriji. 

“Stroytransgaz” sada negira bilo kakvu povezanost s ovim kompanijama. “STG inženjering je zasebno pravno lice i nije dio naše grupe kompanija. Samo slična skraćenica od naziva kompanije”, rekla je portparolka Natalija Kaliničeva. 

Međutim, podaci sirijske i ruske kompanije pokazuju da su visoki zvaničnici “Stroytransgaza” igrali ključnu ulogu u formiranju ovih kompanija, uključujući bivšeg direktora “Stroytransgaza” Igora Kazaka i sadašnjeg zaposlenika Timchenka Zakhida Shaksuvarofa. 

Irene Kenyon, stručnjak za sankcije i direktor za obavještavanje o rizicima u konsultantskoj kući “FiveBy Solutions”, rekla je da joj je historija ovih kompanija daje za pravo da bude uvjerena da su u vlasništvu ili pod kontrolom Timčenkove kompanije. “Ovo su vrlo uobičajene metodologije: stvaranje slojeva i slojeva fiktivnih kompanija kako bi se pomoglo da se prikrije konačno stvarno vlasništvo ljudi pod sankcijama”, rekla je. 

Sirija je najveći ukrajinski snabdjevač fosfatima, uprkos napetim odnosima Kijeva s Damaskom otkako je Asad podržao invaziju na Krim. Ukrajinske kompanije za proizvodnju gnojiva nekada su kupovale direktno od sirijske vlade, ali otkako je uvoz nastavljen 2018. godine, trgovina prolazi kroz mrežu nepoznatih novih kompanija. 

Ogromna većina sirijskih fosfata stiže u Ukrajinu preko luke Nika Tera u jugozapadnom gradu Mikolajevu, sada na liniji fronta u ruskom ratu u Ukrajini. Luka je u vlasništvu ukrajinskog oligarha Dimitra Firtaša, koji također kontrolira najvećeg proizvođača fosfatnih đubriva u Ukrajini, “Sumykhimprom”. 

Iako je “Sumykhimprom” tehnički u državnom vlasništvu, njime upravlja bliski Firtašev poslovni saradnik i duguje kompanijama oligarha milione dolara, prema istrazi Radija Slobodna Evropa/Radio Sloboda. “Nije neuobičajeno da moćni igrači u Ukrajini na ovaj način kontroliraju državne kompanije”, rekao je John Lough, stručnjak za Rusiju i Ukrajinu u britanskom thinktanku “Chatham House”. 

Firtash, jedan od najbogatijih ljudi u Ukrajini, duguje svoje bogatstvo poslovima s kompanijama pod kontrolom Kremlja, uključujući shemu od približno tri milijarde dolara preprodaje ruskog prirodnog gasa po niskoj cijeni u Ukrajini i stavljanje razlike u džep. Zauzvrat, on je finansirao političare naklonjene Rusiji u Ukrajini. Ranije ove godine, on je osudio Putinov rat u Ukrajini, rekavši za NBC: “Nikada nisam bio proruski, ali morate shvatiti da sam biznismen. A moj cilj je da zaradim novac.” 

Njegov se utjecaj nekada proširio na Veliku Britaniju, gdje je vlasnik vile u najskupljem londonskom kvartu i postao je veliki dobrotvor Univerziteta Cambridge. On sada vodi svoju ogromnu poslovnu imperiju iz Austrije, gdje je proveo posljednjih osam godina boreći se protiv ekstradicije u SAD kako bi mu se sudilo za korupciju. 

“Sumykhimprom” je bio najveći uvoznik fosfata u Ukrajinu do 2020. godine, kada je nestao iz evidencije uvoza. Kako je kompanija nastavila da proizvodi fosfatno đubrivo, činilo se da svoje materijale nabavlja preko trećih strana. “Sumykhimprom” nije odgovorio na više zahtjeva za komentar da li kupuje sirijske fosfate. 

Nedavno su i kompanije u zemljama EU ponovo počele kupovati sirijske fosfate. Italija je nastavila trgovinu 2020. godine, a slijedile su je Bugarska prošle godine i Poljska i Španija u januaru ove godine. 

Trgovina brzo raste zbog spiralnih cijena, prema evropskim uvoznicima i industrijskim analitičarima. "Sirijski fosfati veoma su krvavi ne samo zbog sukoba u Siriji već i zbog onoga što se dešava u Ukrajini", rekao je Glen Kurokawa, analitičar fosfata u grupi za istraživanje robe CRU. “Sirija mora da prodaje uz politički popust jer je njena roba toliko otrovna za rukovanje.”

Evropska potražnja će vjerovatno rasti jer je rat u Ukrajini poremetio tržišta fosfata i đubriva. 

Stručnjak za sankcije Julius Seidenader rekao je da je trgovina fosfatima u Siriji otkrila kako bi neujednačena provedba sankcija u Evropi i poteškoće u zatvaranju rupa u zakonu mogli potkopati njene nedavne sankcije Rusiji zbog Ukrajine. 

“Bilo preko oligarha ili privatnih aviona, Rusi su postali majstori slaganja i skrivanja imovine u lažnim kompanijama“, rekao je on. “To je pitanje koje proganja sankcije – skrivanje iza fiktivnih kompanija otežava funkcioniranje sankcija, bilo u Siriji ili Rusiji.” 

(Izvor: The Guardian)