Nikola Popović, Skice za plovidbu, “Agnosta”, Beograd, 2019.

Putovati znači vidjeti, zapisao je svojevremeno Ćamil Sijarić. Tvrtko Kulenović tvrdio je da nije pravi posao putopisca da se bavi pojedinim krajevima i mjestima nego da istražuje sam proces putovanja, način na koji mi mijenjamo mjesta i način na koji mjesta mijenjaju nas.

Nikola Popović u knjizi Skice za plovidbu baštini obje sentence velikih prethodnika.

Putopise pišu putnici, skitnice koje uporedo s kretanjem od tačke A do tačke B kreću i na svojevrsno unutrašnje putovanje, reflektiraju stanje svog duha u svijetu koji ih okružuje. Putovanje podrazumijeva traženje, lutanje, a ne puko posjećivanje, čak i onda kada putovanje traje kratko ili ako se putnik na nekom mjestu zadrži svega nekoliko sati, on će krenuti i na unutrašnje putovanje, propitivanje sebe i vlastitog odnosa spram svijeta.

U putopisu Pelikani u Sidonu Popović zapisuje: “Na libanskom jugu vreme ima udaljene otkucaje. Ovde se prošlost više nego drugde stapa sa sadašnjim događajima, pa se i čas dolaska pelikana stopio u priče od tanke istočnjačke svile. Libanske su priče utkane u povest gradova i žive dalje, životom nezavisnim od svojih tvoraca, vraćaju se svom izvoru izmenjene i svoje. Pronose ih putnici cestom što prolaze ovuda od Bejruta do juga libanske zemlje; tamo je Tir, grad-luka sa šarenim kućama, tamo su leje limunova u Merdžajunu i Hezbaji, vinogradi i modra polja zatara, majčine dušice. U predeo koji je pomilovala Božija ruka, ali gde uvek dopire odjek bitaka, uklopile su se i ptice.” (...)

Razumijevanje višeznačnosti simbola od posebne je važnosti za razumijevanje ovih putopisa jer se pojedini simboli javljaju kao konstanta, ali i kao mjesta na kojima se može uočiti naglašena autoreferencijalnost, kao i intertekstualnost. U tekstovima Šarene haljine Novog Orleana, Slike iz Kalifornije i Kreju je najteže naslikati postoje intertekstualne poveznice s djelima Marka Twaina i Rudyarda Kiplinga. Džungla o kojoj piše Popović je savremena, automobilska džungla, džungla neona, fleš-medija i brze hrane. A i takva, ona je mjesto susreta i preplitanja života i smrti.

Putnik u Popovićevim putopisima, kao i čitalac koji aktivno sudjeluje u procesu konzumiranja teksta, putuje ka identitetu specifičnim fragmentiranim tkivom, mozaikom sastavljenim od niza dijelova koji se, na prvi pogled, ne uklapaju jedan u drugi, ali funkcioniraju poput cjeline. Dakle, to je jedna fluidna, otvorena cjelina, a takav je i njen subjekt čiji se identitet istovremeno konstituira i dekonstruira. Tako u okviru jedne fluidne cjeline nastaje i specifična mitologija, unutrašnja logika koja vlada u Popovićevim putopisnim zapisima. To je mitologija koja, u skladu s poetikom postmodernizma, počiva na fragmentiranosti, “iscjepkanosti”, otvorenosti i višeznačnosti simbola. U ovoj knjizi vlada smjena procesa mitologizacije i demitologizacije, ličnost putnika-pisca, kao i ličnosti junaka njegovih zapisa, pod okolnostima putovanja, u komunikaciji i kontaktu s drugima, s drukčijom kulturom, s drukčijim mirisima i zvukovima, drukčijim disanjem nastaje, konstruira se, ali se istovremeno i dekonstruira ukazujući na vlastitu disperzivnost.

Jedno od dominantnih obilježja Popovićevih putopisa predstavlja komunikacija, tj. razgovor s drugima, ali i sa samim sobom. U tekstu Šarene haljine Novog Orleana on piše: “Putnik, šetač u svim pravcima, osluškuje noć, i pred san mu se vraćaju slike. Grad je pejzaž i ambijent a ljudi su karakterom neodvojivi od grada, posebno njuorlinške žene koje su iz profila Afrika, s izrazitim očima i uvijenim pletenicama, gledajući sagovornika u oči, u njima se ogleda Provansa i Mediteran i sva preplitanja kultura koje je grad primio u sebe. Nju Orleans je večna vrteška koja nikad ne staje, samo pred zoru grad utihne i čovjek najposle čuje jedino bat svojih koraka i sopstveno disanje.”

Mogli bismo reći da ovaj citat ilustrira atmosferu Popovićevih putopisa, a to je želja za pronalaženjem univerzalno ljudskog, pri čemu je putnik isti, samo je kontekst u kojem se on nalazi drugačiji. Logika putovanja odgovara logici pripovijedanja, stoga je sasvim jasno da se putovanje i pripovijedanje međusobno prepliću, kao i svaka priča, i putovanje ima svoj početak, sredinu i kraj, podrazumijeva povratak, tu se javljaju neka opća mjesta kao što su znamenitosti i elementi kulturne baštine, ali i lični doživljaj te poigravanje simbolima.

Popović spaja simbole Istoka i Zapada i tako pruža nevjerovatno proširenu i kompleksnu sliku zbilje. Dakle, jedna od najvažnijih tema Popovićevih putopisa jeste pitanje odnosa Istoka i Zapada, dva različita pogleda na svijet, dvije različite filozofije življenja koje se zapravo spajaju u putniku koji dolazi s područja Balkana, iz Sarajeva, kao mjesta susreta ovih dviju kultura. Dakle, Balkan i sam funkcionira poput simbola spoja i cjelovitosti, ali i jedne fluidnosti, otvorenosti, što sa sobom nosi putnik u ovim putopisima. Autor želi premašiti binarne opozicije koje predstavljaju tekovinu predrasuda. Zapad je, na prvom mjestu, zainteresiran za analizu. Zapad želi napraviti jasnu klasifikaciju pojmova, želi razumjeti i na eksperimentalni obzor postaviti sve što može, dok Istok želi razumjeti. Ljudi Istoka ne oslanjaju se na mašine, već na princip saživljavanja sa svijetom, s prirodom. Čovjek Zapada vjeruje u moć nauke i tehnologije, boji se smrti, a još od srednjovjekovlja u tijelu vidi grijeh.

Naglašena važnost vode kao simbola (plovidbe/kretanja) bitna je za razumijevanje unutrašnje logike, literarnosti i poetskog stila Popovićevih putopisa.

Iako putovanje prostorom, od jedne do druge tačke, predstavlja osnovu putopisa, to je samo skelet na koji se nadograđuju “tkiva” različitih impresija, faktografskih podataka, kratkih povijesnih osvrta, osvrta na prirodu neke znamenitosti, ruševina, ljudi s kojima putnik dolazi u susret: “Slikar je u pravu, portugalski je jezik poezije. Céu, lua, noite. Tereza peva i čini se da reči za nebo, mesec i noć mogu biti tako otpevane samo na portugalskom jeziku. U njenom glasu, mediteranske melodije stapaju se s arapskim tonovima. Vrat gitare izvajan u obliku suze, lepeza srebrnih čivija nalik na paunovo perje, sedefni ukras. Na ramenima raskošni šal, koji na prigušenom svetlu dobija mirne i jarke nijanse. Iz polutame, muzičari izlaze na scenu, duboki tembr klasične gitare prati treperenje portugalske gitare, s metalnim žicama i tonom sličnim mandolini. Portugalska muzika je izraz trenutnog nadahnuća, stanje duše muzičara, uvek u znaku neprestane tuge za onim što izmiče. Tekstovi su o moru, ljubavnoj čežnji. Lisabonci uz blagi osmeh često kažu da im je melanholija u krvi, mada nostalgija nije samo portugalska odlika. Ko je čuo zvuke Mediterana prepoznaće elegične tonove u toj muzici, napolitanske barkarole, grčki sirtaki i odjek orijentalnih pesama o čežnji. Ali u Lisabonu i Portugalu, zemlji velike istorije, izmaknutoj od oba svetska rata, fado je način života, deo bića ljudi rođenih u gradu, u malim četvrtima, njihov je karakter neodvojiv od duha tih mikrokosmosa, okrenutih moru i putovanjima, snovima i lutanjima. Od fraze do fraze, kroz strofe od kojih je svaki – slika. Lisabon na tren postane Napulj, onda Bejrut s dahom arapskih makama, kosmopolitski Levant, pasaži na portugalskoj gitari slivaju se u tonove Magreba na lauti. U Portugalu je muzika, više nego drugde, lađa koja zastaje na proputovanju, a onda, prolazeći kroz moreuze i oluje, doplovljava do svog polazišta s istom melanholijom a opet drugačija, noseći egzotične mirise i začine, listove eukaliptusa, zelena i žuta zrna bibera iz Indije i ljuti afrički sos, piri-piri.”

Zbog toga je Popović putnik čiji pogled mijenja svijet koji ga okružuje, poput muzike, poput razbokorenog pjevljivog jezika koji reflektira otkucaje srca i tišinu kamenih zidova i skalina, koji spaja daleko i prošlo s bliskim i onim sada.

O AUTORU:
NIKOLA POPOVIĆ (Sarajevo, 1979), italijanista po struci, bavi se istraživanjem savremene italijanske proze. Preveo je knjige Etorea Mazine, Simone Vinci, Valerije Parele i brojne prijevode italijanskih pisaca u književnoj periodici. Autor je kritičkih osvrta iz oblasti filma, pozorišta i književnosti, putopisa i reportaža iz Togoa, Gane, DR Konga i drugih zemalja, te knjige Priče iz Libana (Centar za kulturu “Gradac”, Raška, 2016). Prevođen je na engleski jezik. Bio je glavni i odgovorni urednik časopisa za književnost, kulturu i društvena pitanja Bosanska vila u Sarajevu.