U normi standardnog jezika poznato je pitanje skraćivanja i duljenja jata. Tako, u riječi svijet jat je dug, ali kada se iz ove imenice izvodi pridjev sufiksom -ski, onda dolazi do kraćenja sloga s jatom pa je on jekavski: svjetski. Međutim, malo je poznato u bosanskoj govornoj zajednici da u nekim narodnim govorima postoji pridjev bez skraćenog sloga s jatom, pa on glasi svijetski.
Naravno, norma to ne prihvata, a ono što je važno jeste i to što se pokazuje kako ovaj izraz u organskom idiomu ima opravdanje prvenstveno zbog značenja koje se proizvodi. Krenimo redom. Leksema svijet ima više značenja, a u govoru bilo koje vrste ona može označavati najčešće globalnu populaciju i ono što se metonimijski dalje može proizvesti, npr.: „Gotovo cio svijet osjetio je recesiju zbog rata u Ukrajini“.
Nasuprot ovog pojedinačnog značenja, leksema svijet može označavati pripadnike nekog užeg prostora, neke uže ili šire lokalne ili regionalne zajednice: naselja, sela, mahale, grada i sl.: „Tiše pričaj, čut će te svijet“, ili primjer koji je posebno zanimljiv kod nas poznat u izreci: „Pričaj srpski da te /ceo/ svet razume“. Posljednji navedeni primjer pokazuje kako je došlo do namjenskog pomjeranja značenja, gdje se uži, lokalni prostor prenio na globalni.
E sad, kad se želi formirati pridjev na -ski kojim se pokriva navedeno suženo, ograničeno, lokalno značenje lekseme svijet, u tom slučaju nije primjereno upotrijebiti oblik svjetski, jer se on izvodi iz tzv. značenja globalnosti, što onda nije tačno i što može proizvesti pogrešno značenje i upotrebu.
Ali, narodni govor pokazuje svoju virtuoznost, genijalnost, pa doskače neologistički navedenoj nejasnoći, zbog čega se koristi oblik svijetski. Oblik svijetski nema globalno značenje, već ono koje se odnosi na ljude, narod, zajednicu bližeg okruženja, dok se oblikom svjetski označava pripadnost globalnom dunjaluku, dakako u metonimijskoj funkciji. Zato su neki naši stari (koje sam čuo u lokalnom idiomu, npr. u Pljevljima) govorili: „Hoda samo po svijetskim kućama“, gdje se navedeno značenje projicira, kako je kazano, na narod u mahali, okolici, gradu.
Svjetski moćnici i svijetske mahale!
+++
Dr. sc. Alen Kalajdžija naučni je savjetnik Instituta za jezik Univerziteta u Sarajevu, u kojem je obavljao i funkciju direktora u dvama mandatima. Njegova područja zanimanja jesu lingvistika i historija jezika. Do sada je ukupno objavio 72 rada, uključujući izvorne naučne članke, stručne radove i prikaze, a istovremeno je učestvovao na 54 domaće i međunarodne naučne i stručne konferencije, simpozija i okrugla stola, od čega su 25 učestvovanja od izbora u zvanje višeg naučnog saradnika. Učestvovao je na više od 60 stručnih tribina i promocija izdanja iz oblasti bosnistike. Urednik je više od 20 izdanja Instituta za jezik, od čega je u 14 izdanja bilo od izbora u zvanje višeg naučnog saradnika, te je bio recenzent niza različitih naučnih i stručnih djela iz oblasti bosnistike.
